مقایسه عملکرد دانه و اجزای عملکرد ژنوتیپ‌های بومی عدس تحت تنش خشکی و اثر توام خشکی و شوری بر برخی ژنوتیپ‌های تحت بررسی در مرحله رویشی

تنش شوری و خشکی، از جمله مهم‌ترین تنش‌های غیرزیستی، رشد و نمو محصولات زراعی را کاهش می‌دهند. در ایران و برخی از کشورهای جهان عده کثیری از مردم جهت تامین پروتئین مورد نیاز خود از حبوباتی نظیر عدس استفاده می­کنند. به­منظور ارزیابی ژنوتیپ­های عدس از نظر تحمل به خشکی در مرحله گلدهی آزمایشی به­صورت اسپلیت پلات بر پایه طرح بلوک­های کامل تصادفی با چهار تکرار در دو سال 1392 و 1393 در دانشکده کشاورزی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تبریز اجرا شد. نتایج حاصل از تجزیه واریانس مرکب نشان داد که اثر متقابل ژنوتیپ × تنش خشکی برای کلیه صفات تحت بررسی معنی­دار بود که حاکی از واکنش متفاوت ژنوتیپ­ها از نظر آن صفات نسبت به تنش خشکی می­باشد. مقایسه میانگین صفات از نظر اثر متقابل ژنوتیپ × تنش خشکی نشان داد با وجود اینکه کلیه ژنوتیپ­ها در شرایط تنش خشکی نسبت به شرایط بدون تنش کاهش عملکرد معنی­داری داشتند، اما ژنوتیپ شاوی ورزقان هم در شرایط بدون تنش خشکی و هم در شرایط واجد تنش، نسبت به سایر ژنوتیپ­ها دارای عملکرد بالاتری بودند. همچنین، جهت ارزیابی تحمل ژنوتیپ­های بومی عدس نسبت به اثر توام تنش شوری و خشکی، آزمایشی به­صورت فاکتوریل بر پایه طرح کاملاً تصادفی با سه تکرار و با استفاده از 3 فاکتور در گلخانه دانشکده کشاورزی دانشگاه آزاد اسلامی تبریز در سال 1393 اجرا شد. فاکتورهای آزمایش گلخانه­ای شامل: تنش خشکی دو سطح ( شاهد و آبیاری در مرحله 50% ظرفیت زراعی)؛ تنش شوری در دو سطح (شاهد و شوری، 4 دسی­زیمنس بر متر) و تعداد 7 ژنوتیپ انتخابی عدس از آزمایش جوانه­زنی بودند. نتایج تجزیه واریانس آزمایش گلخانه­ای نشان داد که اثر متقابل سه جانبه ژنوتیپ × شوری × خشکی فقط برای طول ریشه معنی­دار بود که نشان‌دهنده متأثر شدن متفاوت ژنوتیپ­ها از لحاظ این صفت تحت تاثیر اعمال توأم شوری و خشکی می­باشد. اثر سطوح تنش شوری و سطوح تنش خشکی روی کلیه صفات معنی­دار بود که نشان‌دهنده تغییر ارزش صفات مورد مطالعه و تحت تأثیر قرار گرفتن آنها از شرایط تنش شوری و خشکی است. نتایج تجزیه رگرسیون و علیت برای وزن خشک ساقه نشان داد که صفت تعداد ریشه­های جانبی با بیشترین اثرات مستقیم و غیرمستقیم، نقش مؤثری در افزایش میزان وزن ساقه در شرایط تنش شوری و خشکی داشت. تجزیه خوشه­ای نیز ژنوتیپ­ها را به دو خوشه تقسیم نمود. خوشه دوم مشتمل بر ژنوتیپ­های کلیبر، هوراند دانه­ریز و شاوی ورزقان از نظر صفات مورد مطالعه از ارزش بالاتری نسبت به میانگین برخوردار بودند و آنها را می­توان ژنوتیپ­های متحمل در مرحله رویشی نسبت به سایر ژنوتیپ­ها در این آزمایش دانست.